– ਆਨੰਦ ਸਿੰਘ
ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਸਮੇਤ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਕਈ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਿਟਕਾਇਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ ਵਿੱਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਪੈਸੇ ਤੋਂ ਪੈਸਾ ਕਮਾਉਣ ਦੀ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਲਲਕ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸ ਲਲਕ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਇੰਟਰਨੈੱਟ, ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਦੇ ਮੀਡੀਆ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ , ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਮਿਹਨਤ ਕੀਤਿਆਂ ਰਾਤੋ-ਰਾਤ ਅਮੀਰ ਹੋਣ ਦੇ ਸਬਜ਼ਬਾਗ ਦਿਖਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ ਵਿੱਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਕਰਕੇ, ਉਹ ਬੈਂਕਾਂ ਅਤੇ ਸਟਾਕ ਮਾਰਕੀਟ ਵਿੱਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਨਾਲੋਂ ਕਈ ਗੁਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੈਸਾ ਕਮਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਕੋਈ ਹੈਰਾਨੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਾਂਗ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਖਾਂਦੇ-ਪੀਂਦੇ ਘਰਾਣਿਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ਼ ਕੀਤੇ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਠੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਪੂੰਜੀ ਦਾ ਕਾਫ਼ੀ ਨਿਵੇਸ਼ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਇਸ ਕਾਰਜ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕਾਫ਼ੀ ਪੈਸਾ ਕਮਾਇਆ ਵੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਆਸ ਬੱਝੀ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਵੀ ਮੌਜਾ ਲੱਗ ਜਾਣਗੀਆਂ, ਪਰ ਬਹੁਤੇ ਇਸ ਜੂਏ ਵਿੱਚ ਬਰਬਾਦ ਵੀ ਹੋਏ ਹਨ। ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ, ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇਸ ਨਿਵੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਧੋਖਾਧੜੀ ਅਤੇ ਘੁਟਾਲੇ ਆਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਹਨ।ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਦੀ ਉਮਰ ਲੰਮੀ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਸਾਰੇ ਆਰਥਿਕ ਮਾਹਿਰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ ਵਿੱਚ ਅਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਨਿਵੇਸ਼ ਅਤੇ ਸੱਟੇਬਾਜੀ ਦੇ ਖ਼ਤਰਿਆਂ ਤੋਂ ਸਾਵਧਾਨ ਕਰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਆਰਬੀਆਈ ਨੇ 2018 ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ ਉੱਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਵੀ ਲਾਈ ਸੀ, ਪਰ ਮਾਰਚ 2020 ਵਿੱਚ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਇਸ ਪਾਬੰਦੀ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਕਰਾਰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ ਵਿੱਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਉਛਾਲ ਆਇਆ। ਇੱਕ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਮੁਤਾਬਕ 10 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ ਵਿੱਚ 75 ਹਜ਼ਾਰ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦਾ ਨਿਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ ਦਾ ਬੁਲਬੁਲਾ ਫੈਲਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਇਹ ਗੰਭੀਰ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਵੇ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ ਵਿੱਚ ਨਿਵੇਸ਼ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਜਾਂ ਨਿਯਮਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾਉਣ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ?
ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਡਿਜੀਟਲ ਕਰੰਸੀ (ਮੁਦਰਾ) ਹੈ ਜੋ ਕ੍ਰਿਪਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਦੀ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੁਆਰਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਅੱਗੇ ਦੇਖਾਂਗੇ ਕਿ ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਮੁਦਰਾ ਵਜੋਂ ਘੱਟ ਅਤੇ ਸੱਟੇਬਾਜ਼ੀ ਅਤੇ ਨਿਵੇਸ਼ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਹੀ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਦਰਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬਿਟਕਾਇਨ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ ਦੀ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ। ਬਿਟਕਾਇਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇੰਟਰਨੈਟ ‘ਤੇ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ 6000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ ਉਪਲਬਧ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਈਥਰਿਅਮ, ਲਾਈਟਕਾਇਨ, ਰਿਪਲ ਅਤੇ ਮੋਨੇਰੋ ਆਦਿ। ਬਿਟਕਾਇਨ ਦੀ ਖੋਜ ਸਾਤੋਸ਼ੀ ਨਾਕਾਮੋਤੋ ਦੁਆਰਾ 2008 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਹੱਸਮਈ ਵਿਅਕਤੀ (ਜਾਂ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ) ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜਿਸਦੀ ਪਛਾਣ ਅਜੇ ਤੱਕ ਪ੍ਰਗਟ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਬਿਟਕਾਇਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼, ਬੈਂਕ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਸੰਸਥਾ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਇੱਕ ਵਿਕੇਂਦਰੀਕ੍ਰਿਤ ਮੁਦਰਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਕੇਂਦਰੀ ਸੰਸਥਾ ਜਾਂ ਬੈਂਕ ਦੁਆਰਾ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਇੱਕ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨੈਟਵਰਕ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਬਲਾਕਚੈਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਆਧੁਨਿਕ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ, ਮੁਦਰਾ ਦਾ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਅਕਸਰ ਬੈਂਕਾਂ ਜਾਂ ਹੋਰ ਵਿੱਤੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬੈਂਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਖਾਤਾ ਧਾਰਕਾਂ ਦੇ ਵਹੀ-ਖਾਤਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪੈਸੇ ਦੇ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਦੀ ਇਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਭਰੋਸਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪਰ ਜੇਕਰ ਅਜਿਹੀ ਤਕਨੀਕ ਵਿਕਸਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵਹੀ-ਖਾਤਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਬੰਧਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਕਿਸੇ ਬੈਂਕ ਜਾਂ ਵਿੱਤੀ ਸੰਸਥਾ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਪਵੇਗੀ। ਬਲਾਕਚੈਨ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਤਕਨੀਕ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ ਦਾ ਵਪਾਰ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਸੰਸਥਾਗਤ ਦਖ਼ਲ ਦੇ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ਼ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਪੈਸੇ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਬੱਚਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿੱਚ, ਵਹੀ-ਖਾਤੇ ਕਿਸੇ ਕੇਂਦਰੀ ਸੰਸਥਾ ਕੋਲ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੇ, ਬਲਕਿ ਇਸ ਨਵੇਂ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਕਰੰਸੀ ਦਾ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਨਲਾਈਨ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਖਾਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨੈੱਟਵਰਕ (ਪੀਅਰ-ਟੂ-ਪੀਅਰ ਜਾਂ ਡਿਸਟ੍ਰੀਬਿਊਟਡ ਨੈੱਟਵਰਕ) ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਡੇਟਾ ਇੱਕ ਸਰਵਰ ‘ਤੇ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਨੈੱਟਵਰਕ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ‘ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ‘ਡਿਜੀਟਲ ਸਿਗਨੇਚਰ’ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਪਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ‘ਬਿਟਕਾਇਨ ਮਾਈਨਿੰਗ’ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਜੋ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਗਣਿਤਿਕ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੇ ਹੁਨਰ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਹੁਨਰ ਨਾਲ਼ ਲੈਸ ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ‘ਬਿਟਕਾਇਨ ਮਾਈਨਰ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਬਿਟਕਾਇਨ ਨੈੱਟਵਰਕ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਨੈੱਟਵਰਕ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਾਰੇ ‘ਮਾਈਨਰਾਂ’ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੂਚਨਾ ਭੇਜੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਬਿਟਕਾਇਨ ਦੀ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਮਾਤਰਾ ਉਸ ‘ਮਾਈਨਰ’ ਦੇ ਖਾਤੇ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ‘ਮਾਈਨਰ’ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਬਿਟਕਾਇਨ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਬਲਕਿ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਵੀ ਹਨ। ਬਿਟਕਾਇਨ ਨੈੱਟਵਰਕ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲ਼ੇ ਕਈ ਲੈਣ-ਦੇਣਾ ਤੋਂ ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਬਲਾਕ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਬਲਾਕ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਨੂੰ ਬਲਾਕਚੈਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਬਲਾਕ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਛਲੇ ਬਲਾਕ ਦੀ ਪਛਾਣ ਦਰਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਬਲਾਕ ਇੱਕ ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਬਲਾਕਚੈਨ ਦੀ ਇਸ ਤਕਨੀਕ ਨੂੰ ਹੈਕ ਕਰਨਾ ਔਖਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਹੈਕਰ ਨੂੰ ਬਿਟਕਾਇਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਬਲਾਕ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਸਾਰੇ ਬਲਾਕਾਂ ਨਾਲ਼ ਛੇੜਛਾੜ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ ਜੋ ਕਿ ਲਗਭਗ ਅਸੰਭਵ ਹੈ।
ਅੱਜ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ?
ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ 2007-8 ਦੇ ਗਲੋਬਲ ਵਿੱਤੀ ਸੰਕਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਤਪੰਨ ਹੋਈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ-ਵਿਆਪੀ ਮੁਦਰਾ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਚਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦੀ ਅਤੇ ‘ਲਿਬਰੇਟੇਰੀਅਨ’ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਇਸਦਾ ਸਮਰਥਨ ਇਸ ਲਈ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਰਕਾਰ ਜਾਂ ਵਿੱਤੀ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਰ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਬੀਤਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਅੱਜ ਬਿਟਕਾਇਨ ਵਰਗੀਆਂ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਮੁਦਰਾ ਵਜੋਂ ਬਹੁਤ ਸੀਮਤ ਵਰਤੋਂ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਜਿਆਦਾਤਰ ਵਰਤੋਂ ਸੱਟੇਬਾਜੀ ਜਾਂ ਨਿਵੇਸ਼ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਵਜੋਂ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਸੰਭਵ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ ਵਰਗੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਕਦੇ ਵੀ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਮੁਦਰਾਵਾਂ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਲੈ ਪਾਏਗੀ। ਅਜਿਹਾ ਇਸ ਲਈ ਹੈ ਕਿਉਂ ਕਿ ਕੇਵਲ ਅਜਿਹੀ ਚੀਜ਼ ਹੀ ਮੁਦਰਾ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਇੱਕ ਸਰਵਵਿਆਪਕ ਬਰਾਬਰੀ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕੇ ਜਿਸ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਦੂਜੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ (ਸਮਾਜਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਲੋੜੀਂਦਾ ਕਿਰਤ ਸਮਾਂ) ਦਾ ਮੁੱਲ ਮਾਪਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਹੜੀ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਵਟਾਂਦਰੇ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕੇ, ਭਾਵ , ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਖਰੀਦੀਆਂ ਅਤੇ ਵੇਚੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਬਿਟਕਾਇਨ ਵਰਗੀ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ ਦਾ ਮੁੱਲ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਮੁੱਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਇਸਦੀ ਕੀਮਤ ਇਸ ਉੱਤੇ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਅਟਕਲਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧਦੀ ਜਾਂ ਘਟਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਮੁੱਲ ਦੀ ਇਹ ਅਸਥਿਰਤਾ ਇਸ ਨੂੰ ਮੁਦਰਾ ਵਜੋਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਰੁਕਾਵਟ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਿਆ ਜਾਂ ਵੇਚਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇੰਟਰਨੈੱਟ ‘ਤੇ ਕੁਝ ਕੰਪਨੀਆਂ ਆਪਣੇ ਕੁੱਝ ਉਤਪਾਦਾਂ ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਿਟਕਾਇਨ ਨਾਲ ਖਰੀਦਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਬਹੁਤ ਸੀਮਤ ਹਨ ।
ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਧਾਤਾਂ, ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸੋਨਾ ਅਤੇ ਚਾਂਦੀ, ਵਿਆਪਕ ਬਰਾਬਰੀ ਅਤੇ ਵਟਾਂਦਰੇ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਕਾਗਜ਼ੀ ਨੋਟਾਂ ਅਤੇ ਪਲਾਸਟਿਕ ਅਤੇ ਕੁਝ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਮਾਧਿਅਮ ਨੇ ਵੀ ਮੁਦਰਾ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈ ਲਈ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਆਪਣਾ ਮੁੱਲ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਧਾਤੂ ਦੇ ਮੁੱਲ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੋਵੇ ਇਹ ਜਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਇਸ ਲਈ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਇਹ ਗਾਰੰਟੀ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਇਹ ਯੋਗਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਬਿਟਕਾਇਨ ਵਰਗੀਆਂ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਮੁਦਰਾ ਵਜੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਸਦੀ ਇੱਕ ਸੀਮਾ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਅਰਬਾਂ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਇਸਦਾ ਕੋਈ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜੋ ਇੰਟਰਨੈਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ।
ਭਾਂਵੇ ਮੁਦਰਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਿਟਕਾਇਨ ਵਰਗੀਆਂ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀਆਂ ਸਥਾਪਤ ਨਾ ਹੋ ਪਾਉਣ, ਪਰ ਇਸਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਵਧਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮੁੱਲ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਲੱਗ ਰਹੀਆਂ ਅਟਕਲਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ ਅਧਾਰਿਤ ਸੱਟੇਬਾਜ਼ੀ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਬਣ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀਜ਼ ‘ਤੇ ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕ੍ਰਿਪਟੋ-ਐਕਸਚੇਂਜ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਅਸਲ ਅਰਥਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਮੁਨਾਫ਼ੇ ਦੀ ਡਿੱਗਦੀ ਦਰ ਦੇ ਸੰਕਟ ਕਾਰਨ ਪੂੰਜੀ ਦੇ ਮੁਨਾਫ਼ੇ ਵਾਲੇ ਨਿਵੇਸ਼ ਦੇ ਮੌਕੇ ਘਟਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਪੂੰਜੀ ਵਧੇਰੇ ਮੁਨਾਫ਼ੇ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਵਿੱਚ ਸੱਟੇਬਾਜੀ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵੱਲ ਵੱਧ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਥੇ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਕਮਾਉਣ ਦੇ ਮੌਕੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਨਿਵੇਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ ਵਿੱਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਟਾਕ ਮਾਰਕੀਟ ਦੀ ਸੱਟੇਬਾਜੀ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਕਮਾਉਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਗੱਲ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਜੋਖ਼ਮ ਜਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ’ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ ਦੇ ਮੁੱਲ ਵਿੱਚ ਅਟਕਲ ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਸੱਟੇਬਾਜੀ ਨਾਲ਼ ਇੱਕ ਬੁਲਬੁਲਾ ਫੁਲਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਦੇਰ-ਸਵੇਰ ਫਟਣਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਈ ਨਿਵੇਸ਼ਕ ਬਰਬਾਦ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬੁਲਬੁਲਾ ਪਿਛਲੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਕਈ ਵਾਰ ਫਟ ਚੁੱਕਾ ਹੈ, ਪਰ ਨਵੇਂ ਨਿਵੇਸ਼ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਅਟਕਲਬਾਜੀਆਂ ਕਾਰਨ ਇਹ ਬੁਲਬੁਲਾ ਮੁੜ ਫੁਲਣ ਲਗਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਅੱਜ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵਰਤੋਂ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਰਾਹੀ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਢੰਗ ਨਾਲ਼ ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਖਰੀਦ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।ਅਜਿਹਾ ਡਾਰਕ ਵੈੱਬ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਇੰਟਰਨੈਟ ਦੀ ਇੱਕ ਅੰਦਰੂਨੀ ਪਰਤ ਹੈ ਜਿਸ ਤੱਕ ਆਮ ਇੰਟਰਨੈਟ ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਅਤੇ ਜਿਸ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬਿਟਕਾਇਨ ਵਰਗੀਆਂ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀਆਂ ਡਾਰਕ ਵੈੱਬ ਰਾਹੀ ਡਰੱਗਜ਼ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨੂੰ ਅਗਿਆਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਬਲਾਕਚੈਨ ਦੀ ਬੇਮਿਸਾਲ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਬਿਟਕਾਇਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ ਦੀ ਮਾਈਨਿੰਗ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਧਾਂਦਲੀ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ, ਪਰ ਕ੍ਰਿਪਟੋ-ਐਕਸਚੇਂਜ ਦੁਆਰਾ ਬਿਟਕਾਇਨ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲ਼ੇ ਨਿਵੇਸ਼ ਅਤੇ ਸੱਟੇਬਾਜ਼ੀ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਧੋਖਾਧੜੀ ਅਤੇ ਘੁਟਾਲੇ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਾਮਲੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਕਰਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਿਟਕਾਇਨ ਘੁਟਾਲਾ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬਿਟਕਾਇਨ ਹਥਿਆ ਲਏ ਸਨ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅੱਜ ਦੇ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਬਲਾਕਚੈਨ ਵਰਗੀ ਬੇਮਿਸਾਲ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੱਟੇਬਾਜ਼ੀ ਰਾਹੀਂ ਭਾਰੀ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਕਮਾਉਣ ਅਤੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਧੋਖਾਧੜੀ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਦੀ ਸੀਮਾਂ ਅੰਦਰ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ ਦਾ ਇਹੀ ਹਾਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਭਰੋਸੇ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਇਹ ਇੱਕ ਮੁਦਰਾ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਣਗੀਆਂ। ਪਰ ਇਸ ਸੰਭਾਵਨਾ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿ ਸਮਾਜਵਾਦ ਦੇ ਉੱਨਤ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ, ਬਲਾਕਚੈਨ ਵਰਗੀਆਂ ਤਕਨਾਲੋਜੀਆਂ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਨੂੰ ਆਸਾਨ ਅਤੇ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ,ਜੋ ਕਿ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਰਥਚਾਰੇ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਸੰਚਾਲਨ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਲੇਖਾ-ਕਾਰਜ ਅਸਾਨ ਅਤੇ ਘੱਟ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।